Odkrycia neuronauki to dziś klucz do rozwoju osobistego, produktywności i budowania satysfakcjonujących relacji. Dzięki najnowszym badaniom naukowym i lepszemu zrozumieniu działania mózgu możemy skuteczniej wprowadzać zmiany w życiu zawodowym i prywatnym.
Jak działa nasz mózg? – Podstawy neuronauki
Mózg człowieka to złożony organ, w którym poszczególne obszary odpowiadają za odmienne funkcje. Za świadome myślenie odpowiada kora przedczołowa, będąca ewolucyjnie najnowszą częścią mózgu. To ona pozwala nam planować, analizować i podejmować racjonalne decyzje. Jednak większość działań – aż 80% decyzji – podejmujemy nieświadomie, korzystając z „autopilota”, czyli automatycznych nawyków i schematów działania. Dzieje się tak, ponieważ świadome myślenie jest bardzo energochłonne, a mózg dąży do oszczędzania energii.
Dlaczego zmiana jest tak trudna?
Przyzwyczajenia i nawyki to „koleiny” w naszym mózgu – raz wykształcone, trudno je zmienić. Nawet jeśli nie służą nam już, mózg automatycznie powraca do znanych schematów – odpowiada za to neuroplastyczność: mózgowi jest łatwo wykorzystywać już dobrze wykształcone ścieżki neuronalne, które powstają przy wielokrotnym wykonywaniu danej czynności. Przykładem są badania, w których osoby jedzące dużo popcornu, posadzone w kinie nie mogły się powstrzymać od zjedzenia nawet niesmacznego popcornu, ponieważ rytuał i otoczenie uruchamiały zakorzeniony nawyk.
Pętla nawyku według Charlesa Duhigga
Zmiana nawyku wymaga zrozumienia tzw. pętli nawyku:
- Wyzwalacz (trigger) – bodziec uruchamiający nawyk
- Pragnienie – potrzeba, którą chcemy zaspokoić
- Działanie – automatyczna reakcja
- Nagroda – pozytywne wzmocnienie, które utrwala nawyk
Przykład: czujemy się zmęczeni (wyzwalacz), pragniemy relaksu (pragnienie), sięgamy po telefon i przeglądamy media społecznościowe (działanie), doświadczamy chwilowej ulgi (nagroda).
Szukając zmiany nawyku (np. mniej czasu spędzanego na bezmyślnym scrollowaniu mediów społecznościowych) musimy zadziałać na etapie wyzwalacza albo odebrania sobie nagrody.
Dlaczego postanowienia noworoczne rzadko się udają?
Statystyki pokazują, że tylko ok. 20% postanowień noworocznych udaje się zrealizować. Wynika to z faktu, że większość z nich wymaga zmiany głęboko zakorzenionych nawyków, a nie tylko „siły woli”. Mózg łatwo wraca do starych kolein, a każda zmiana wymaga świadomego wysiłku i konsekwencji.
Jak skutecznie wprowadzać dobre nawyki?
- Pracuj nad kontekstem i wyzwalaczami
Zmiana otoczenia lub rutyny może pomóc „wytrącić” mózg ze starych kolein. Przykład: jeśli chcesz ograniczyć jedzenie słodyczy, nie trzymaj ich w domu lub ustal zasadę, że możesz je zjeść dopiero po 5 minutach od posiłku. Jeśli chcesz zaczynać dzień w biurze od efektywnej pracy udaj się od razu do zamkniętego pokoju, zamiast rozsiadać się przy biurku czy iść do kuchni po kawę.Zmiana nawyków w organizacji wymaga więc zarządzania tzw. triggerami, które uruchamiają stare zachowania. W praktyce biznesowej oznacza to np. zmianę układu biura, wprowadzenie nowych procedur lub automatyzację procesów, które wspierają pożądane zachowania. Innymi słowy, chodzi o to, by świadomie zmieniać kontekst. - Zwiększ „tarcie” dla starych nawyków
Utrudniaj sobie wykonywanie niechcianych działań – np. blokuj dostęp do aplikacji, chowaj papierosy, ustawiaj przypomnienia, które wydłużają czas reakcji. Na poziomie pętli nawyku działa to na obszar nagrody – zabierając lub utrudniając nagrodę, stopniowo “wygaszamy” niepożądane zachowanie.Aby ograniczyć nieskuteczne zachowania w zespole, warto wprowadzić dodatkowe kroki utrudniające ich powtarzanie. „Jeśli mam tak, że kompulsywnie wieczorem sprawdzam pocztę firmową, to ustawiam blokery w aplikacji i owszem, mogę wpisać kod, ale to jest jeden dodatkowy element, który zwiększa nam tarcie” – podpowiada ekspertka od neuronauki i produktywności Marta Pyrz. “Jeśli chcę przestać wysyłać impulsywne maile, ustawiam sobie opóźnienie wysyłki albo wręcz ręczne wysyłanie maili po ich ponownym przeczytaniu. Zmiana procedur wymusza refleksję przed podjęciem automatycznej decyzji.
- Przekładaj intencje na konkretne działania
Zamiast ogólnego postanowienia „chcę być lepszym szefem”, wprowadź konkretny nawyk: codziennie po pracy wypisz trzy rzeczy, za które możesz pochwalić zespół. To regularne działanie buduje nowe ścieżki neuronalne. Ważne jest, aby liderzy modelowali pożądane zachowania i dawali przykład. Mózg potrzebuje konkretnych wskazówek – warto nowe zachowanie rozbić na mniejsze działania które da się zmierzyć. Kiedy możemy “odhaczyć” drobny krok, uwalniamy dopaminę a to wspiera nas w dalszych zmianach.
- Działaj sprytnie, nie siłowo
Siła woli jest ograniczona – lepiej budować nowe nawyki poprzez zmianę otoczenia, rytuałów i nagród, niż liczyć wyłącznie na motywację. W biznesie automatyzacja procesów i tworzenie jasnych procedur odciąża świadome myślenie, sprzyjając produktywności. Warto projektować środowisko pracy tak, aby wspierało pożądane nawyki i minimalizowało konieczność podejmowania licznych, drobnych decyzji.
Wiedza o tym, jak działa mózg i nawyki, jest niezwykle przydatna w zarządzaniu zespołami, wdrażaniu zmian w organizacji czy budowaniu relacji. Zamiast oczekiwać, że ludzie „z dnia na dzień” zmienią swoje zachowania, warto projektować środowisko pracy tak, by sprzyjało nowym, pożądanym nawykom.
Propozycje źródeł pogłębiających temat
- Charles Duhigg, „Siła nawyku” (The Power of Habit)
- Wendy Wood, „Good Habits, Bad Habits: The Science of Making Positive Changes That Stick”
- James Clear, „Atomic Habits”
- BJ Fogg, „Tiny Habits: The Small Changes That Change Everything”
- Amy Brann, „Neuroscience for Coaches”
Neuronauka pokazuje, że skuteczna zmiana zaczyna się od zrozumienia siebie, swoich nawyków i działania mózgu – a dobre początki to przede wszystkim świadome budowanie nowych, korzystnych kolein w naszym życiu i pracy.
Po więcej inspiracji zapraszamy na warsztaty w oparciu o odkrycia neuronauki wspierające produktywność indywidualną i zespołową.
