Heurystyki poznawcze to uproszczone metody wnioskowania. Z jednej strony są przydatne, z drugiej bywają zawodne, zwodnicze. Dzięki nim podejmuje się decyzje bez szczegółowej analizy i rozkładania danej sytuacji na czynniki pierwsze. Niestety często się zdarza, że prowadzą do błędów poznawczych.
W psychologii termin heurystyka dostępności rozumiany jest jako zdolność, z jaką konkretne idee, myśli, zjawiska, zdarzenia czy sytuacje mogą zostać uznane przez umysł za prawdziwe i prawdopodobne, jeżeli miały miejsce nie tak dawno albo były silnie nacechowane emocjonalnie.
Typowe błędy poznawcze ograniczające produktywność
Mózg często korzysta z heurystyki poznawczej, a nieuniknione błędy poznawcze powodują zmniejszenie produktywności. Stają się przekonaniami ograniczającymi, znacząco wpływającymi na efektywność. Oto przykłady:
Powszechnym błędem poznawczym jest założenie, że o wiele więcej osób ginie w wypadkach lotniczych niż samochodowych. Z jakiego powodu tak się dzieje? Prawdopodobnie dlatego, że wypadki lotnicze są bardziej nagłaśniane przez media i dramatyczne, gdyż jednorazowo ginie więcej osób. W rzeczywistości jednak podróże samolotami, biorąc pod uwagę wypadki lotnicze, są najbezpieczniejszą formą podróży. Niestety uznając przytoczony błąd za fakt, ludzie wybierają podróżowanie trwające dłużej, co powoduje marnotrawstwo czasu.
Kolejnym błędem poznawczym jest tzw. efekt aureoli albo efekt halo. Jest to automatyczna tendencja do pozytywnego lub negatywnego przypisywania cech osobowościowych ludziom na podstawie pierwszego wrażenia. Przypisanie napotkanej osobie jakiejś pozytywnej lub negatywnej cechy przekłada się na przypisanie jej innych właściwości, zgodnych z pierwotnie pojawiającą się emocją, czyli tzw. pierwszym atrybutem. Wygląda to np. tak:
- Mądry Dobry
- Głupi Zły
- Blondynka Nierozgarnięta
- Brunetka Mądra
- Rudy Przebiegły
- Oszust Sprytny
- Schludny Zorganizowany
Przypisywanie ludziom czy sytuacjom łatek ogranicza postrzeganie i wiarygodność ocen, np. podczas rekrutacji.
Heurystyka zakotwiczona – problem w sferze zawodowej
Heurystyka zakotwiczenia to uproszczona metoda wnioskowania, która polega na zakotwiczeniu się na jakiejś informacji, zwykle plotce. Przyjmuje się wówczas za pewnik nie do końca sprawdzoną, potencjalnie nieprawdziwą informację. W efekcie trudno racjonalnie ocenić sytuację i dostosować odpowiednie metody działania lub zmodyfikować postępowanie czy wydać właściwy osąd sytuacji.
Z heurystyką zakotwiczenia często ma się do czynienia w zarządzaniu i udzielaniu feedbacku na podstawie połowicznych, niesprawdzonych, powierzchownych opinii, np. podczas oceny rocznej.
Jak walczyć z błędami poznawczymi?
Aby walczyć z typowymi błędami poznawczymi, warto zastosować się do trzech rad.
Pierwsza rada: miej swój system produktywności
Eksperci Growth Advisors rekomendują system GTD. System zarządzania sobą w czasie „Getting Things Done” został opracowany przez Davida Allena i przeznaczony jest głównie dla ludzi biznesu, którym zależy na poprawie efektywności działań, aby w konsekwencji być bardziej produktywnymi w pracy. Aby ta metoda była skuteczna, jak każda inna metoda wymaga konsekwentnego stosowania. System GTD składa się z pięciu kroków:
-
- Gromadzenie – zebranie wszystkich zadań, planów, pomysłów i umieszczenie ich w jednym miejscu. W ten sposób pozbywa się natrętnych i szkodliwych myśli powodujących lęk przed chaosem. Myśli i zadania umieszcza się w notatniku, kalendarzu papierowym lub elektronicznym, aplikacji. Miejsce, w którym gromadzi się plany, David Allen nazwał „koszykiem”.
- Eksploracja – kolejnym etapem organizowania pracy jest przeniesienie poszczególnych zadań do odpowiedniej kategorii, tzw. podkoszyka, folderu, teczki itd. Każde zadanie musi znaleźć się w tylko jednej kategorii i dlatego należy poddać je analizie, eksploracji, drążeniu, pogłębianiu. Na tym etapie niezwykle istotną czynnością jest udzielenie przy każdym z zadań odpowiedzi na pytania: Czy jest to zadanie realne do wykonania? Czy mam wizję końca zadania? Jak wykonanie zadania wpłynie na moją przyszłość i na zasoby, z których będę czerpał? Według Davida Allena zadanie, które zajmuje mniej niż dwie minuty, należy wykonać od razu i nie umieszczać w tworzonym systemie.
- Segregowanie – po etapie eksploracji przychodzi czas na porządkowanie, czyli segregowanie zadań do wykonania. Na tym etapie najważniejsze jest uporządkowanie wszystkich spraw i informacji w taki sposób, aby faktycznie można je było zrealizować. David Allen podpowiada, że segregowane zadania warto podzielić na kilka podkategorii: zadania do wykonania natychmiast, zadania, które można odłożyć (zadania oczekujące), oraz zadania oddelegowane na inne osoby.
- Monitoring – przegląd codziennej listy zadań i kalendarza. To bardzo ważny etap systemu GTD. Wiąże się z bieżącą kontrolą zgromadzonych i posegregowanych zadań przez pryzmat ustalonych terminów.
- Realizacja – konsekwentne przestrzeganie metody GTD i reagowanie na pojawiające się potrzeby pogodzenia zadań zaplanowanych z tymi, które pojawiają się niespodziewanie.
Zachęcamy do nauki systemu GTD w ramach coachingu w Growth Advisors.
Druga rada: pracuj w rytmie umysłu. Rób sobie często przerwy. Resetuj mózg przez skupienie na uważności
Mózg to jeden z najważniejszych organów ciele. Aby prawidłowo funkcjonował, trzeba się o niego zatroszczyć. Ważne jest trenowanie go i zapewnienie mu odpoczynku poprzez przerwy od pracy i myślenia, a także tzw. twardy reset. Eksperci Growth Advisors zachęcają, by podczas pracy dać mózgowi odetchnąć, tak samo jak daje się oczom odpocząć od ekranu komputera. Ponadto w ciągu dnia warto znaleźć przestrzeń na chwilę świadomości własnego „ja”, doświadczenia siebie bez oceniania. Proponujemy ćwiczenia koncentracji i wykonywanie zadań związanych z pamięcią. Dzięki temu:
- ma się czysty, jasny umysł,
- jest się bardziej sprawnym w podejmowaniu decyzji,
- jest się skoncentrowanym na wykonywanych zadaniach i czynnościach,
- jest się bardziej sprawnym w dyskusji,
- ma się dostęp do pamięci i zasobów,
- łatwiej i trafniej formułuje się trafne spostrzeżenia.
Warto pamiętać, iż regularnie dbanie o podtrzymywanie aktywności mózgu odgrywa znaczącą rolę w profilaktyce zdrowia i odsuwa lub łagodzi przyszłe problemy związane z naturalnym procesem starzenia się tego organu.
Trzecia rada: znajdź to, co najważniejsze, co jest istotą, i pracuj nad tym obiema półkulami mózgowymi
Półkula lewa, nazywana logiczną lub naukową, zajmuje się szczegółami, detalami, drobiazgami oraz przetwarzaniem języka i wzorów linearnych. Półkula prawa, nazywana artystyczną, odpowiada za obrazy, rytm, emocje i intuicję. Każdy człowiek z troski o siebie powinien wykorzystywać obie półkule mózgowe. Częste używanie obu półkul pozytywnie przekłada się na inteligencję.
Półkule mózgowe łączy istota biała, która działa jak autostrada. Daje możliwość korzystania ze zintegrowanego myślenia, szybkiego dochodzenia do szczegółów, wykorzystywania ogółu – w zależności od potrzeby. Jeśli umiejętnie wykorzystuje się obie półkule mózgowe, robi się ćwiczenia aktywizujące mózg i wykonuje się do tego ćwiczenia fizyczne (np. ruchy naprzemienne: rysowanie ósemek w powietrzu, łapanie się za ucho lewe i nos z prawej strony lub odwrotnie), dba się o to, aby mózg nie płatał figli i nie zwodził na manowce.
